ترسیم چهره عالمان بی عمل در روایات
ترسیم چهره عالمان بی عمل در روایات
«علم» و «عالم» در فرهنگ اسلامی ارزش فراوانی دارد، به گونه‌ای که در روایات از علم به «سرچشمه فضائل»، «بهترین میراث»، «چراغ عقل»، «گمشده مؤمن»، «بهترین گنج»، «بهترین دلیل»، «برترین هدایت»، «زیبایی آشکار»، «بهترین انیس»، «بالاترین شرف» «1» و مانند آن یاد شده است؛ همان گونه که از «دانشمند» و «عالم» به «وارث پیامبران»، «چراغ‌های روی زمین»، «جانشینان انبیاء» «2» و مانند آن تعبیر شده است.
روشن است که تمام این فضائل و ارزش‌ها برای علمی است که عملی گردد و عالمی را شامل می‌گردد که به علمش عمل کند و گرنه چنین علمی نه تنها مایه هدایت نخواهد بود و چراغی فراسوی دیگران نمی‌شود؛ بلکه حتّی خود آن عالم را نیز هدایت نمی‌کند.
در روایت تکاندهنده‌ای از و جود مبارک رسول اکرم صلی الله علیه و آله آمده است:
مَنْ ازْدادَ عِلْماً وَ لَمْ یَزْدَدْ هُدًی، لَمْ یَزْدَدْ مِنَ اللَّهِ الّا بُعْداً «3»
عالمی که هر روز بر علم و دانش خود می‌افزاید، ولی (بر اثر عمل نکردن به علم و دانش خویش) چیزی بر هدایتش افزوده نمی‌شود، دوری‌اش از خداوند زیادتر می‌شود!
نکته قابل تأملّ این که آن حضرت صلی الله علیه و آله نمی‌فرماید: عالم بی عمل، متوقّف می‌شود و در جا می‌زند؛ بلکه می‌گوید چنین انسانی عقب گرد می‌کند! چون تا زمانی که
______________________________
(1) تعابیر دهگانه فوق در روایات مختلف آمده است؛ به میزان الحکمة، باب 2830 مراجعه کنید.
(2) تعبیرهای سه گانه در میزان الحکمة، باب 2838 آمده است.
(3) محجّة البیضاء، جلد اوّل، صفحه 126.