آمادگى نظامى در قرآن
آمادگى نظامى تدارک نیروها و امکانات لازم اعمّ از مادّى و معنوى براى رویارویى با دشمنان موجود یا احتمالى است. در این مدخل از واژه‌هاى «اِعداد»، «أخذ حِذْر»، «أخذ اسلحه»، «رباط»، «مرابطه»، «صافنات الجیاد»، «تبوّى»، «جمعُوا» و... استفاده شده است.
اهمّ عناوین: آمادگى نظامى در نماز، آمادگى نظامى سلیمان(علیه السلام)، اهمیّت آمادگى نظامى، پاداش آمادگى نظامى.
و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة و من رباط الخیل ترهبون به عدوّ الله و عدوّکم.... انفال(8)60
و إذا کنت فیهم فأقمت لهم الصلوة فلتقم طائفة منهم معک و لیأخذوا أسلحتهم فإذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم و لتأت طائفة أخرى لم‌یصلّوا فلیصلّوا معک و لیأخذوا حذرهم و أسلحتهم ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم و أمتعتکم... و خذوا حذرکم إنّ الله أعدّ للکفرین عذابا مهینا.[7] نساء(4)102
و إذا کنت فیهم فأقمت لهم الصلوة فلتقم طائفة منهم معک و لیأخذوا أسلحتهم فإذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم و لتأت طائفة أخرى لم یصلّوا فلیصلّوا معک و لیأخذوا حذرهم و أسلحتهم ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم و أمتعتکم فیمیلون علیکم میلة وحدة.... نساء(4)102
إنّما یستئذنک الّذین لایؤمنون بالله و الیوم الأخر و ارتابت قلوبهم... * و لو أرادوا الخروج لأعدّوا له عدّة.... توبه(9)45و46
الّذین استجابوا للّه والرّسول من بعد مآ أصابهم القرح‌للّذین أحسنوا منهم واتّقوا أجر عظیم.[8] آل‌عمران(3)172
و قال لهم نبیّهم إنّ ءایة ملکه أن یأتیکم التابوت... * فلمّا فصل طالوت بالجنود.... بقره(2)248و249
7. بزرگان بنى‌اسرائیل، مدّعى آمادگى نظامى در برابر دشمنانشان:
ألم تر إلى الملأ من بنى إسرئیل من بعد موسى إذ قالوا لنبىّ لهم ابعث لنا ملکا نقتل فى سبیل الله قال هل عسیتم إن کتب علیکم القتال ألاّ تقتلوا قالوا و ما لنا ألاّ نقتل فى سبیل الله و قد أخرجنا من دیرنا و أبنائنا.... بقره(2)246
وأعدّوا لهم مّا استطعتم مّن قوّة ومن رّباط الخیل ترهبون به عدوّ اللّه وعدوّکم....[9] انفال(8)60
وإذا کنت فیهم فأقمت لهم الصّلوة فلتقم طـآئِفة مّنهم مّعک ولیأخذوا أسلحتهم فإذا سجدوا فلیکونوا من ورائِکم ولتأت طـآئِفة أخرى لم یصلّوا فلیصلّوا معک ولیأخذوا حذرهم وأسلحتهم ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم وأمتعتکم فیمیلون علیکم مّیلة وحدة ولا جناح علیکم إن کان بکم أذىً مّن مّطر أو کنتم مّرضى أن تضعوا أسلحتکم وخذوا حذرکم.... نساء(4)102
و وهبنا لداو د سلیمـن... * إذ عرض علیه بالعشىّ الصّفنـت الجیاد * فقال إنّى أحببت حبّ الخیر....[10] ص(38)30و31و32
لایستـذنک الّذین یؤمنون باللّه والیوم الأخر أن یجـهدوا بأمولهم وأنفسهم واللّه علیم بالمتّقین * إنّما یستـذنک الّذین لایؤمنون باللّه والیوم الأخر وارتابت قلوبهم فهم فى ریبهم یتردّدون. توبه(9)44و45
12. انفاق امکانات براى تقویت بنیه نظامى جامعه اسلامى، از مصادیق انفاق فى سبیل‌الله:
وأعدّوا لهم مّا استطعتم مّن قوّة ومن رّباط الخیل ترهبون به عدوّ اللّه وعدوّکم وءاخرین من دونهم لاتعلمونهم اللّه یعلمهم وما تنفقوا من شىء فى سبیل اللّه یوفّ إلیکم وأنتم لاتظـلمون. انفال(8)60
13. اهتمام ویژه پیامبر(صلى الله علیه وآله) به آماده‌سازى سپاه اسلام:
و إذ غدوت من أهلک تبوّىء المؤمنین مقعد للقتال....[11] آل‌عمران(3)121
14. آمادگى نظامى مسلمانان پس از جنگ، مورد ستایش خداوند:
الّذین استجابوا للّه والرّسول من بعد مآ أصابهم القرح‌للّذین أحسنوا منهم واتّقوا أجر عظیم * فانقلبوا بنعمة مّن اللّه وفضل لّم یمسسهم سوء واتّبعوا رضون اللّه واللّه ذو فضل عظیم. آل‌عمران(3)172و174
15. ضرورت آمادگى نظامى مؤمنان در برابر متجاوزان:
یأیّها الّذین ءامنوا اصبروا و صابروا و رابطوا....[12] آل‌عمران(3)200
و إذا کنت فیهم فأقمت لهم الصلوة فلتقم طائفة منهم معک و لیأخذوا أسلحتهم فإذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم و لتأت طائفة أخرى لم یصلّوا فلیصلّوا معک و لیأخذوا حذرهم و أسلحتهم ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم و أمتعتکم فیمیلون علیکم میلة وحدة.... نساء(4)102
و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة و من رباط الخیل.... انفال(8)60
...فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوا لهم کلّ مرصد.... توبه(9)5
16. لزوم آمادگى کامل نیروهاى رزمنده، پیش از حرکت براى نبرد با دشمن:
یأیّها الّذین ءامنوا خذوا حذرکم فانفروا ثبات أوانفروا جمیعا. نساء(4)71
17. لزوم آمادگى نظامى جامعه اسلامى در برابر دشمنان شناخته شده و ناشناخته:
و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة و من رباط الخیل ترهبون به عدوّ الله و عدوّکم و ءاخرین من دونهم لاتعلمونهم.... انفال(8)60
18. ضرورت فراهم آوردن ابزار و وسایل رزم هنگام جهاد:
و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة و من رباط الخیل.... انفال(8)60
ولاینفقون نفقة صغیرة ولا کبیرة ولایقطعون وادیا إلاّ کتب لهم لیجزیهم اللَّه أحسن ما کانوا یعملون.[13] توبه(9)121
20. آمادگى رزمى به همراه تقوا و احسان، سبب برخوردارى از پاداش بزرگ الهى:
الّذین استجابوا للّه والرّسول من بعد مآ أصابهم القرح‌للّذین أحسنوا منهم واتّقوا أجر عظیم. آل‌عمران(3)172
و إذ غدوت من أهلک تبوّىء المؤمنین مقعد للقتال.... آل‌عمران(3)121
و إذا کنت فیهم فأقمت لهم الصلوة فلتقم طائفة منهم معک و لیأخذوا أسلحتهم فإذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم و لتأت طائفة أخرى لم‌یصلّوا فلیصلّوا معک و لیأخذوا حذرهم وأسلحتهم ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم و أمتعتکم فیمیلون علیکم میلة وحدة.... نساء(4)102
22. آمادگى مجاهدان پس از جنگ احد، به‌رغم آسیب دیدگى آنان:
الّذین استجابوا لله و الرسول من بعد ما أصابهم القرح....[14] آل‌عمران(3)172
23. فرمان خداوند به مؤمنان، مبنى بر آمادگى نظامى و حرکت به سوى دشمن:
یأیّها الّذین ءامنوا خذوا حذرکم فانفروا ثبات أوانفروا جمیعا. نساء(4)71
24. حفظ آمادگى نظامى با جمع‌آورى تجهیزات و تسلیحات جنگى:
و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة و من رباط الخیل ترهبون به عدوّ الله و عدوّکم.... انفال(8)60
25. آمادگى مؤمنان در غزوه خندق براى مقابله با احزاب متجاوز:
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا هذا ما وعدنا الله و رسوله و صدق الله و رسوله و ما زادهم إلاّ إیمنا و تسلیما.[15]احزاب(33)22
الّذین قال لهم النّاس إنّ النّاس قد جمعوا لکم فاخشوهم فزادهم إیمـنا وقالوا حسبنا اللّه ونعم الوکیل. آل‌عمران(3)173
وإذ غدوت من أهلک تبوّئ المؤمنین مقـعد للقتال واللّه سمیع علیم. آل‌عمران(3)121
فإن رّجعک اللّه إلى طـآئِفة مّنهم فاستـذنوک للخروج فقل لّن تخرجوا معى أبدا ولن تقـتلوا معى عدوًّا إنّکم رضیتم بالقعود أوّل مرّة فاقعدوا مع الخــلفین. توبه(9)83
29. سوگند منافقان صدر اسلام جهت اثبات آمادگى خود براى جهاد:
وأقسموا باللّه جهد أیمـنهم لـئن أمرتهم لیخرجنّ قل لاّ‌تقسموا طاعة مّعروفة إنّ اللّه خبیر بما تعملون.[16] نور(24)53
30. آماده نبرد نبودن منافقان، در غزوه احزاب به رغم ادّعاى آمادگى براى آن:
و لقد کانوا عهدوا الله من قبل لایولّون الأدبر... * قل لن‌ینفعکم الفرار إن فررتم من الموت أو القتل.... احزاب(33)15و16
31. منافقان، مورد سرزنش خداوند به دلیل آماده نبودن براى جهاد:
إنّما یستئذنک الّذین لایؤمنون بالله و الیوم الأخر و ارتابت قلوبهم... * و لو أرادوا الخروج لأعدّوا له عدّة.... توبه(9)45و46
اهمّ عناوین: آمادگى نظامى در نماز، آمادگى نظامى سلیمان(علیه السلام)، اهمیّت آمادگى نظامى، پاداش آمادگى نظامى.
1. ترس دشمن
1. آمادگى نظامى و دفاعى مسلمانان، سبب هراس دشمن:و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة و من رباط الخیل ترهبون به عدوّ الله و عدوّکم.... انفال(8)60
2. شکست دشمن
2. شکست زبونانه کافران، در گرو هوشیارى و آمادگى مجاهدان:و إذا کنت فیهم فأقمت لهم الصلوة فلتقم طائفة منهم معک و لیأخذوا أسلحتهم فإذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم و لتأت طائفة أخرى لم‌یصلّوا فلیصلّوا معک و لیأخذوا حذرهم و أسلحتهم ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم و أمتعتکم... و خذوا حذرکم إنّ الله أعدّ للکفرین عذابا مهینا.[7] نساء(4)102
3. مانع هجوم دشمن
3. آمادگى نظامى و هوشیارى مجاهدان، مانع از هجوم غافلگیرانه دشمن:و إذا کنت فیهم فأقمت لهم الصلوة فلتقم طائفة منهم معک و لیأخذوا أسلحتهم فإذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم و لتأت طائفة أخرى لم یصلّوا فلیصلّوا معک و لیأخذوا حذرهم و أسلحتهم ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم و أمتعتکم فیمیلون علیکم میلة وحدة.... نساء(4)102
آمادگى نظامى براى غزوه تبوک
4. آماده نبودن منافقان براى غزوه تبوک موجب سرزنش شدن آن‌ها از سوى خداوند:إنّما یستئذنک الّذین لایؤمنون بالله و الیوم الأخر و ارتابت قلوبهم... * و لو أرادوا الخروج لأعدّوا له عدّة.... توبه(9)45و46
آمادگى نظامى براى غزوه حمراءالاسد
5. آمادگى مجاهدان پس از جنگ اُحد براى غزوه حمراءالاسد به رغم آسیب دیدن در جنگ قبلى (اُحد):الّذین استجابوا للّه والرّسول من بعد مآ أصابهم القرح‌للّذین أحسنوا منهم واتّقوا أجر عظیم.[8] آل‌عمران(3)172
آمادگى نظامى بنى‌اسرائیل
6. آمادگى نظامى بنى‌اسرائیل براى پیکار با دشمنان، پس از پذیرش زمامدارى طالوت، با مشاهده تابوت:و قال لهم نبیّهم إنّ ءایة ملکه أن یأتیکم التابوت... * فلمّا فصل طالوت بالجنود.... بقره(2)248و249
7. بزرگان بنى‌اسرائیل، مدّعى آمادگى نظامى در برابر دشمنانشان:
ألم تر إلى الملأ من بنى إسرئیل من بعد موسى إذ قالوا لنبىّ لهم ابعث لنا ملکا نقتل فى سبیل الله قال هل عسیتم إن کتب علیکم القتال ألاّ تقتلوا قالوا و ما لنا ألاّ نقتل فى سبیل الله و قد أخرجنا من دیرنا و أبنائنا.... بقره(2)246
آمادگى نظامى در صدر اسلام
8. اسب‌هاى سوارى در عصر بعثت، کارآمدترین و مهم‌ترین وسیله براى تقویت بنیه نظامى:وأعدّوا لهم مّا استطعتم مّن قوّة ومن رّباط الخیل ترهبون به عدوّ اللّه وعدوّکم....[9] انفال(8)60
آمادگى نظامى در نماز
9. لزوم آمادگى نظامى جهادگران در حال نماز:وإذا کنت فیهم فأقمت لهم الصّلوة فلتقم طـآئِفة مّنهم مّعک ولیأخذوا أسلحتهم فإذا سجدوا فلیکونوا من ورائِکم ولتأت طـآئِفة أخرى لم یصلّوا فلیصلّوا معک ولیأخذوا حذرهم وأسلحتهم ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم وأمتعتکم فیمیلون علیکم مّیلة وحدة ولا جناح علیکم إن کان بکم أذىً مّن مّطر أو کنتم مّرضى أن تضعوا أسلحتکم وخذوا حذرکم.... نساء(4)102
آمادگى نظامى سلیمان(علیه السلام)
10. آمادگى نظامى سلیمان(علیه السلام) با تربیت اسب‌هاى نفیس و تیزرو:و وهبنا لداو د سلیمـن... * إذ عرض علیه بالعشىّ الصّفنـت الجیاد * فقال إنّى أحببت حبّ الخیر....[10] ص(38)30و31و32
اهمیّت آمادگى نظامى
11. آمادگى نظامى براى جهاد، نشانه ایمان:لایستـذنک الّذین یؤمنون باللّه والیوم الأخر أن یجـهدوا بأمولهم وأنفسهم واللّه علیم بالمتّقین * إنّما یستـذنک الّذین لایؤمنون باللّه والیوم الأخر وارتابت قلوبهم فهم فى ریبهم یتردّدون. توبه(9)44و45
12. انفاق امکانات براى تقویت بنیه نظامى جامعه اسلامى، از مصادیق انفاق فى سبیل‌الله:
وأعدّوا لهم مّا استطعتم مّن قوّة ومن رّباط الخیل ترهبون به عدوّ اللّه وعدوّکم وءاخرین من دونهم لاتعلمونهم اللّه یعلمهم وما تنفقوا من شىء فى سبیل اللّه یوفّ إلیکم وأنتم لاتظـلمون. انفال(8)60
13. اهتمام ویژه پیامبر(صلى الله علیه وآله) به آماده‌سازى سپاه اسلام:
و إذ غدوت من أهلک تبوّىء المؤمنین مقعد للقتال....[11] آل‌عمران(3)121
14. آمادگى نظامى مسلمانان پس از جنگ، مورد ستایش خداوند:
الّذین استجابوا للّه والرّسول من بعد مآ أصابهم القرح‌للّذین أحسنوا منهم واتّقوا أجر عظیم * فانقلبوا بنعمة مّن اللّه وفضل لّم یمسسهم سوء واتّبعوا رضون اللّه واللّه ذو فضل عظیم. آل‌عمران(3)172و174
15. ضرورت آمادگى نظامى مؤمنان در برابر متجاوزان:
یأیّها الّذین ءامنوا اصبروا و صابروا و رابطوا....[12] آل‌عمران(3)200
و إذا کنت فیهم فأقمت لهم الصلوة فلتقم طائفة منهم معک و لیأخذوا أسلحتهم فإذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم و لتأت طائفة أخرى لم یصلّوا فلیصلّوا معک و لیأخذوا حذرهم و أسلحتهم ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم و أمتعتکم فیمیلون علیکم میلة وحدة.... نساء(4)102
و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة و من رباط الخیل.... انفال(8)60
...فاقتلوا المشرکین حیث وجدتموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوا لهم کلّ مرصد.... توبه(9)5
16. لزوم آمادگى کامل نیروهاى رزمنده، پیش از حرکت براى نبرد با دشمن:
یأیّها الّذین ءامنوا خذوا حذرکم فانفروا ثبات أوانفروا جمیعا. نساء(4)71
17. لزوم آمادگى نظامى جامعه اسلامى در برابر دشمنان شناخته شده و ناشناخته:
و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة و من رباط الخیل ترهبون به عدوّ الله و عدوّکم و ءاخرین من دونهم لاتعلمونهم.... انفال(8)60
18. ضرورت فراهم آوردن ابزار و وسایل رزم هنگام جهاد:
و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة و من رباط الخیل.... انفال(8)60
پاداش آمادگى نظامى
19. آمادگى رزمى و انجام کارهاى مقدّماتى جهاد، داراى پاداش الهى:ولاینفقون نفقة صغیرة ولا کبیرة ولایقطعون وادیا إلاّ کتب لهم لیجزیهم اللَّه أحسن ما کانوا یعملون.[13] توبه(9)121
20. آمادگى رزمى به همراه تقوا و احسان، سبب برخوردارى از پاداش بزرگ الهى:
الّذین استجابوا للّه والرّسول من بعد مآ أصابهم القرح‌للّذین أحسنوا منهم واتّقوا أجر عظیم. آل‌عمران(3)172
حفظ آمادگى نظامى
21. ضرورت آمادگى و آرایش نظامى در برابر هجوم دشمن:و إذ غدوت من أهلک تبوّىء المؤمنین مقعد للقتال.... آل‌عمران(3)121
و إذا کنت فیهم فأقمت لهم الصلوة فلتقم طائفة منهم معک و لیأخذوا أسلحتهم فإذا سجدوا فلیکونوا من ورائکم و لتأت طائفة أخرى لم‌یصلّوا فلیصلّوا معک و لیأخذوا حذرهم وأسلحتهم ودّ الّذین کفروا لو تغفلون عن أسلحتکم و أمتعتکم فیمیلون علیکم میلة وحدة.... نساء(4)102
22. آمادگى مجاهدان پس از جنگ احد، به‌رغم آسیب دیدگى آنان:
الّذین استجابوا لله و الرسول من بعد ما أصابهم القرح....[14] آل‌عمران(3)172
23. فرمان خداوند به مؤمنان، مبنى بر آمادگى نظامى و حرکت به سوى دشمن:
یأیّها الّذین ءامنوا خذوا حذرکم فانفروا ثبات أوانفروا جمیعا. نساء(4)71
24. حفظ آمادگى نظامى با جمع‌آورى تجهیزات و تسلیحات جنگى:
و أعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة و من رباط الخیل ترهبون به عدوّ الله و عدوّکم.... انفال(8)60
25. آمادگى مؤمنان در غزوه خندق براى مقابله با احزاب متجاوز:
و لمّا رءا المؤمنون الأحزاب قالوا هذا ما وعدنا الله و رسوله و صدق الله و رسوله و ما زادهم إلاّ إیمنا و تسلیما.[15]احزاب(33)22
شایعه آمادگى نظامى
26. نشر شایعه آمادگى نظامى دشمن براى حمله دوباره به مسلمانان پس از جنگ اُحد، از سوى منافقان:الّذین قال لهم النّاس إنّ النّاس قد جمعوا لکم فاخشوهم فزادهم إیمـنا وقالوا حسبنا اللّه ونعم الوکیل. آل‌عمران(3)173
محمّد(صلى الله علیه وآله) و آمادگى نظامى
27. اهتمام ویژه پیامبر(صلى الله علیه وآله) به آماده‌سازى سپاه اسلام براى غزوه اُحد:وإذ غدوت من أهلک تبوّئ المؤمنین مقـعد للقتال واللّه سمیع علیم. آل‌عمران(3)121
منافقان و آمادگى نظامى
28. تظاهر به آمادگى براى جهاد و فداکارى، پس از پایان یافتن دشوارى‌هاى نبرد، خصلتى منافقانه:فإن رّجعک اللّه إلى طـآئِفة مّنهم فاستـذنوک للخروج فقل لّن تخرجوا معى أبدا ولن تقـتلوا معى عدوًّا إنّکم رضیتم بالقعود أوّل مرّة فاقعدوا مع الخــلفین. توبه(9)83
29. سوگند منافقان صدر اسلام جهت اثبات آمادگى خود براى جهاد:
وأقسموا باللّه جهد أیمـنهم لـئن أمرتهم لیخرجنّ قل لاّ‌تقسموا طاعة مّعروفة إنّ اللّه خبیر بما تعملون.[16] نور(24)53
30. آماده نبرد نبودن منافقان، در غزوه احزاب به رغم ادّعاى آمادگى براى آن:
و لقد کانوا عهدوا الله من قبل لایولّون الأدبر... * قل لن‌ینفعکم الفرار إن فررتم من الموت أو القتل.... احزاب(33)15و16
31. منافقان، مورد سرزنش خداوند به دلیل آماده نبودن براى جهاد:
إنّما یستئذنک الّذین لایؤمنون بالله و الیوم الأخر و ارتابت قلوبهم... * و لو أرادوا الخروج لأعدّوا له عدّة.... توبه(9)45و46
[1]. المیزان، ج2، ص291.
[2]. الکشّاف، ج1، ص293; التحریروالتّنویر، ج2، ص494.